Erfgoedbeleid
Beleidsdocumenten
Het beleid staat in de volgende documenten:
Wat wil de gemeente en waarom?
De geschiedenis van de stad Utrecht en de gebieden daarbuiten is belangrijk voor de ruimtelijke kwaliteit. Ze bepalen de identiteit van Utrecht. We zorgen dat de groei van de stad geen bedreiging is voor waardevol erfgoed. Niet alleen door het te bewaren, maar ook door het te gebruiken. We willen dat het verleden van de gemeente zichtbaar blijft in de zich steeds ontwikkelende stad.
De gemeente heeft veel cultuurhistorische waarden, die we willen houden. Er zijn ongeveer 1.400 rijksmonumenten en 1.600 gemeentelijke monumenten. Ook zijn er 12 beschermde archeologische rijksmonumenten. Er zijn 6 rijksbeschermde stads- of dorpsgezichten en 1 gemeentelijk beschermd stadsgezicht met daarin ongeveer 500 beeldbepalende panden. En Utrecht heeft maar liefst 3 werelderfgoederen. Al deze monumenten zijn beschermd door de wet.
De 3 werelderfgoederen op de werelderfgoedlijst van Unesco zijn:
- de Neder-Germaanse (Romeinse) Limes (sinds 2021 op de lijst)
- de Nieuwe Hollandse Waterlinie (sinds 2021 op de lijst)
- het Rietveld Schröderhuis (sinds 2000 op de lijst)
De gemeente is zuinig op de waardevolle historische groene en ruimtelijke structuren, zoals het Zocherpark en het Wilhelminapark, de As van Berlage in Zuilen, de stempelstructuur van Hoograven en de historische waterroutes zoals De Vaartsche Rijn en de Leidsche Rijn. We zijn ook zuinig op archeologische bodemschatten die geen beschermde status hebben van het Rijk.
In de nota 'Utrechts Erfgoed verbindt mensen en tijden' leest u onze wensen voor het erfgoed. De gemeente wil de monumentaal beschermde kerken behouden, ook als deze niet meer als kerk gebruikt worden. Hiervoor heeft de gemeenteraad de Visie Religieus erfgoed vastgesteld. Bij de visie horen ook de bijlagen en het stappenplan.
Nota 'Utrechts Erfgoed verbindt mensen en tijden'
Visie Religieus erfgoed
Bijlagen bij visie Religieus erfgoed (pdf, 2,1 MB)
Stappenplan visie Religieus erfgoed (pdf, 186 kB)
Wat doet de gemeente?
- De gemeente investeert in het behoud, beheer en gebruik van cultuurhistorische waarden bij gebiedsontwikkelingen.
- We adviseren eigenaren van beschermde monumenten over het beschermen en het duurzaam maken van hun monument.
- Komt een monumentaal gebouw vrij? Dan werken we mee om te zorgen voor een nieuwe bestemming die bij het gebouw past. Monumentale kerkgebouwen krijgen daarbij speciale aandacht. Er komen namelijk veel kerkgebouwen vrij, doordat kerkgenootschappen ze verlaten. We hebben een hulpmiddel gemaakt waarmee we al vroeg de belangrijkste kunsthistorische en architectuurhistorische waarden van een kerkgebouw kunnen bepalen. We kijken dan ook meteen naar de mogelijkheden om het gebouw te veranderen, als dat nodig is voor de nieuwe bestemming.
- Met het Utrechts Restauratiefonds ondersteunen we een duurzame aanpak van gemeentelijke monumenten. En het behoud van vakkennis over restauratie.
- We wijzen gemeentelijke monumenten aan om ze een beschermde status te geven. We overleggen met het Rijk over het in stand houden van de Rijksmonumenten. Ook het jonge erfgoed vinden wij belangrijk, zoals gebouwen die zijn gebouwd in de periode tussen 1970 en 2008.
- De gemeente verricht de wettelijk taak om de archeologie van de Utrechtse bodem te beheren. De archeologische documentatie en vondsten beheren we in het archeologisch depot.
- We doen archeologisch onderzoek wanneer bodemschatten door ontwikkelingen bedreigd worden.
- We gebruiken de historische waterstructuren en groene gebieden in de stad bij het omgaan met klimaatverandering. Bijvoorbeeld voor de opvang van water bij stortbuien en voor verkoeling bij extreem warm weer.
- We maken het erfgoed zichtbaar en delen verhalen over het erfgoed. Dat doen we met publicaties, websites, sociale media, lezingen, markeringen in de openbare ruimte en tentoonstellingen. Met onderzoeksgegevens laten we historische 3D-reconstructies zien van bepaalde gebouwen of delen van de stad. Museum Castellum Hoge Woerd is een voorbeeld van hoe we erfgoed aan het publiek laten zien.
- We ondersteunen erfgoedorganisaties bij het zichtbaar of openbaar maken van het erfgoed en het delen van de geschiedenis van de stad met het publiek. Hiervoor is een subsidie.
Aan welke regels toetst de gemeente?
Bij de beoordeling van een aanvraag voor een omgevingsvergunning toetsen we:
- of de juiste technieken gebruikt worden bij een restauratie
- of de veranderingen passen bij de bouwhistorie van het monument
- of de veranderingen helpen om te zorgen dat het monument voor lange tijd bewaard blijft
De kwaliteit en manier van uitvoering is belangrijk bij monumenten. We moeten zorgen dat beschermde monumenten echt beschermd zijn. Daarom kunnen (rijks)monumenten alleen verbouwd en gerestaureerd worden met een omgevingsvergunning.
Gaat het om een monumentaal beschermd kerkgebouw? Dan gebruiken we het herbestemmingsprofiel uit de visie religieus erfgoed (zie vanaf pagina 43) als leidraad bij het toetsen van het bouwplan.
Bij ontwikkelingen in beschermde dorps- of stadsgezichten toetst de gemeente op de cultuurhistorische waarden. Bijvoorbeeld in de binnenstad en in Haarzuilens.
Wetgeving
De Erfgoedwet beschermt het culturele erfgoed. Onderdelen van de Monumentenwet 1988 die in 2023 naar de Omgevingswet overgaan, blijven van kracht tot die wet in werking treedt. Ze zijn opgenomen in het Overgangsrecht in de Erfgoedwet.
De uitgangspunten uit het Verdrag van Malta blijven in de Erfgoedwet de basis van de Nederlandse omgang met archeologie. De belangrijkste hiervan is bescherming van het archeologisch erfgoed door behoud 'in situ' (zoals het in het verleden is achtergelaten).
Mogelijk hebt u voor grondwerkzaamheden een vergunning nodig hebt in verband met de bescherming van archeologische waarden.
Lees meer informatie over de archeologievergunning
Voor bescherming van gemeentelijke monumenten en beschermde stads- en dorpsgezichten staan de regels in de Verordening Erfgoed gemeente Utrecht.
Om de goede zorg voor het culturele erfgoed te waarborgen, kunnen gebouwde (Rijks) monumenten alleen verbouwd en gerestaureerd worden met een omgevingsvergunning.
Meer informatie
- In de lijst van beschermde monumenten en de lijst met beeldbepalende panden (pdf, 24 kB) kunt u alle monumenten en beeldbepalende panden terugvinden waar we ons extra voor inzetten. De monumenten zijn ook te bekijken op de kaart met beschermde stadsgezichten.
- Op erfgoed.utrecht.nl vindt u meer informatie over het Utrechtse erfgoed. Ook subsidies, vergunningen en 3D-presentaties.
Relatie met ander beleid
Het erfgoedbeleid heeft te maken met het beleid over: