Beleid voor bodem, grondwater en ondergrond

Het beleid voor bodem, grondwater en ondergrond staat in de volgende documenten:

• Beleidsnota Ondergrond 2025-2035
• Gebiedsplan gebiedsgericht grondwaterbeheer en visie op duurzaam gebruik van de ondergrond 2016 (pdf, 2,1 MB).
• Nota bodembeheer 2017-2027 (pdf, 10,9 MB).

Wat wil de gemeente en waarom?

We willen de ruimte onder de grond goed inrichten. En de ondergrond gezond houden. De Beleidsnota Ondergrond helpt om te beslissen wat waar in de ondergrond gebeurt. Er staat in wat we belangrijk vinden voor de ondergrond. Op basis daarvan kunnen we regels opstellen voor het beschermen, gebruiken, beheren en beter maken van de ondergrond. Daarmee zorgen we dat Utrecht ook in de toekomst een aantrekkelijke stad blijft om in te wonen, te werken en te verblijven.

De bodem raakt vol

Utrecht groeit. Tegelijkertijd maken we de stad klaar voor de toekomst. Die ontwikkelingen hebben ruimte nodig in de stad, zowel boven de grond als in de bodem. Bijvoorbeeld een warmtenet aanleggen, het riool vervangen, meer groen, of nieuwe woningen bouwen. De ondergrond raakt overvol. Steeds vaker zitten soorten gebruik elkaar in de weg. Boomwortels zoeken een plek naast kabels en leidingen of een ondergrondse container. Er kan schade ontstaan, bijvoorbeeld aan boomwortels of aan leidingen. Of er is overlast, omdat de straat vaker open moet. 

We kunnen niet alles meer kwijt onder de grond. We moeten dus goed nadenken hoe we de ondergrond inrichten.

De gezondheid van de bodem

Een gezonde bodem is belangrijk voor onze gezondheid en ons drinkwater. Ook dieren en planten hebben een gezonde bodem nodig om in te leven en groeien. Een gezonde bodem kan (teveel) regenwater opvangen en het water vasthouden bij droogte.

Onze stad is al eeuwen oud. Verschillende generaties hebben hun sporen nagelaten in de bodem. Dat heeft gevolgen voor de kwaliteit en gezondheid daarvan. Ook in de toekomst blijft leven in de stad invloed hebben op de ondergrond. Op veel plekken is de natuurlijke bodem verdwenen, van slechte kwaliteit of vervuild. We werken er hard aan om de kwaliteit van de bodem niet slechter te laten worden en waar dat kan te verbeteren.

Beleid voor de ondergrond

Er zijn nu al regels rondom de ondergrond. Die gaan meestal over bepaalde onderwerpen. Zoals kabels en leidingen, boomwortels, bodemenergie, vervuiling en archeologie. Maar er zijn nog geen algemene regels voor het gebruik van de ondergrond. Het is nodig om plannen voor de ontwikkeling van de stad boven en onder de grond beter op elkaar af te stemmen. En daarbij ook rekening te houden met de gezondheid van onze ondergrond voor mens, plant en dier.

In de Beleidsnota Ondergrond staan 3 ambities:

• Ambitie 1: De ondergrond is integraal onderdeel van ruimtelijke keuzes. We gaan uit van één openbare ruimte die bestaat uit de bovengrond én de ondergrond. In onze plannen voor de stad houden we vanaf het begin rekening met de ondergrond. En we maken zoveel mogelijk gebruik van de kwaliteiten ervan. We werken daarin samen met netbeheerders. Ook gebruiken we een 3D-ondergrond model. Daarmee kunnen we zien wat er in de grond ligt en daar rekening mee houden.
• Ambitie 2: Bodemkwaliteiten beschermen en verbeteren. We maken de bodem schoon als deze (ernstig) vervuild is en voorkomen verdere vervuiling. Daarnaast beschermen we de kwaliteiten van de ondergrond om ze te kunnen gebruiken voor bijvoorbeeld biodiversiteit, klimaatadaptatie, drinkwater en bodemenergie.
• Ambitie 3: Gebruik van de ondergrondse ruimte ordenen voor het gezamenlijk realiseren van de opgaven van de stad. We gaan zorgvuldig om met de ruimte onder de grond. We bepalen op welke plekken we voorrang geven aan een specifieke functie, zoals de waterleiding of het riool. Ook kijken we waar we functies kunnen combineren om ruimte te besparen. We bundelen bijvoorbeeld kabels en leidingen in kabelgoten.
   

Wat wil de gemeente?

De gemeente wil de kwaliteit van grondwater verbeteren daar waar dat nodig is, bijvoorbeeld voor de bescherming van de drinkwaterwinning. Tegelijk willen we dat het grondwater onder de stad gebruikt kan worden voor bijvoorbeeld duurzame bodemenergie om gebouwen mee te verwarmen en koelen. Dat is uitdagend. Een deel van het grondwater onder de stad is al heel lang vervuild en mag niet wegstromen naar gebieden met schoner water.

Om de balans tussen bescherming en gebruik van het grondwater te bewaken, legden we een aantal voorwaarden en uitgangspunten vast in beleid. Bijvoorbeeld tot welke diepte geboord mag worden voor bodemenergie en wat we moeten doen om de grondwaterkwaliteit te beschermen. Die staan in een Gebiedsplan gebiedsgericht grondwaterbeheer en visie op duurzaam gebruik van de ondergrond 2016 (pdf, 2,1 MB). Bij het gebiedsplan hoort een bijlagenrapport (pdf, 9 MB) met extra achtergrondinformatie.

Ook staan er in het gebiedsplan extra voorwaarden voor mensen die grondwater willen gebruiken. Zoals bodemenergie winnen. Of als iemand grondwater wil wegpompen, bijvoorbeeld voor nieuwbouw. Voor werk dat vervuild grondwater of vervuilde bodem verplaatst, is vaak een saneringsplan (opschoonplan) nodig. Dat kost tijd en geld. In het gebied van het gebiedsplan hoeft niet voor al het werk, waarbij grondwater wordt weggenomen, een apart saneringsplan te komen. Het is genoeg om de activiteit aan te melden voor deelname aan het gebiedsplan tegen een gebruikersbijdrage. Wij gebruiken de bijdrage om verspreiding van vervuiling in beeld te brengen en zoveel mogelijk te voorkomen.

Het gebiedsplan komt in de plaats van de (deel)saneringsplannen. Deze plannen zouden we anders moeten opstellen voor de verschillende vervuilingen in het grondwater binnen het gebied. De aanpak zorgt voor de bescherming van het omliggende schone gebied. Het voldoet aan de voorwaarden die worden gesteld in artikel 55e lid 2 van de Wet bodembescherming. Het gebiedsplan valt onder het overgangsrecht van de Omgevingswet. Dat betekent dat het recht dat gold voor de inwerkingtreding van de Omgevingswet nog hooguit 4 jaar blijft gelden voor het gebiedsplan dat toen was vastgesteld en goedgekeurd. Samen met een gebiedsgerichte aanpak.

Wat wil de gemeente?

De gemeente Utrecht wil duurzaam omgaan met grondstoffen en dus ook met het opnieuw gebruiken van grond. We willen dit doen door meer en betere mogelijkheden te maken om grond opnieuw toe te passen. Zo wordt bij ontwikkelingen bijgedragen aan gezonde verstedelijking en een circulaire economie. Dit staat in de Nota bodembeheer 2017-2027 (pdf, 10,7 MB).

Wat doet de gemeente?

Utrecht zet zich in voor het duurzaam omgaan met de bodem. Een duurzaam, klimaatbestendig beheer van de bodem is belangrijk voor een veilige en gezonde leefomgeving. We ontwikkelden eigen beleid voor het opnieuw gebruiken van grond. Gaat u aan de slag met bodem in gemeente Utrecht? Houd dan rekening met de uitgangspunten in dit beleid.

We hebben de huidige bodemkwaliteit (ontgravingskwaliteit op plekken waar we geen bodemvervuiling verwachten) en de toepassingseisen vastgesteld en op de bodemkwaliteitskaart vastgelegd (zie Nota bodembeheer 2017-2027 (pdf, 10,7 MB), vanaf bijlage 6, pagina 101). Opnieuw gebruiken van grond kan plaatsvinden op basis van deze bodemkwaliteitskaart.

We hebben op onderdelen specifiek beleid per gebied gemaakt. Dit om knelpunten voor grondverzet met het landelijke en generieke beleid op te lossen en meer duurzaam opnieuw gebruik van grond mogelijk te maken.

Aan welke regels toetst de gemeente?

Bedrijven die grond en bagger verplaatsen, moeten zich aan de wet houden. Onze bodemkwaliteitskaarten zorgen ervoor dat bedrijven niet per geval de kwaliteit van de bodem hoeven te onderzoeken.

Wetgeving

In het Besluit kwaliteit leefomgeving staat dat een gemeente een bodemkwaliteitskaart en een bodembeheerplan kan hebben.

Lees meer over de uitvoering van het beleid:

• bodemvervuiling, sanering, grond verplaatsen
• grondwater onttrekken
• meldingen onder overgangsrecht Wbb
• bodemenergie, warmte-koudeopslag
• handhavingsstrategie Milieu Bodem

Relatie met ander beleid

Het bodembeleid heeft te maken met het beleid over:

• erfgoed (archeologie)
• water
• groen
• energie
• openbare ruimte
• gezondheid