Beschrijving van de wijk Vleuten-De Meern

Hieronder beschrijven we de ruimtelijke en sociale structuur van Vleuten-De Meern. Eerst van de wijk als geheel, daarna van de verschillende buurten.

Ruimtelijke structuur

Vleuten – De Meern is de wijk met het grootste oppervlak van de gemeente. De structuur van de wijk wordt onder meer bepaald door 3 grote oost-westverbindingen: de spoorlijn Utrecht – Gouda, de Leidsche Rijn en de snelweg A12. De kern van het gebied is het Máximapark, met Vleuten aan de noordwestkant van het park en De Meern aan de zuidkant.

Vleuten en De Meern hebben door hun kleinschaligheid en hun diversiteit van bebouwing een dorps karakter. Dat karakter is behouden, ook al zijn er in de loop van de tijd zijn steeds meer huizen om de dorpen heen gebouwd. De nieuwbouw heeft door de ruime opzet een kindvriendelijk en groen karakter.

Het groengebied ten westen van Haarzuilens is benoemd als recreatiegebied. Het landgoed Haarzuilens rondom het kasteel en het park zijn aangewezen als beschermd stads- en dorpsgezicht. Ten noorden van Vleuten komen nog 2 bouwlocaties: Haarzicht en Haarrijn.

Ten zuiden van de Leidsche Rijn en de A12 ligt het buitengebied Rijnenburg. Het landschap wordt voornamelijk gekenmerkt door langgerekte verkaveling haaks op de snelweg en de bebouwingslinten die meestal oost-west lopen. De bebouwing bestaat uit typische lintbebouwing. In de wijk ligt ook een industrieterrein, Oudenrijn, aan de oostkant van De Meern.

Sociale structuur

De bevolkingssamenstelling van de wijk Vleuten-De Meern heeft, vergeleken met de andere wijken, een paar opvallende punten. Er zijn relatief veel jongeren, maar ook veel 65-plussers. Ruim een tiende van de inwoners is van niet-westerse afkomst.

De verwachting is dat de gemiddelde leeftijd van de bewoners toeneemt, onder meer omdat er geen grote bouwplannen meer zijn. Daardoor zal ook de sociale structuur veranderen.

Buurten en gebieden van de wijk

De wijk bestaat uit een aantal duidelijk te onderscheiden buurten en gebieden. We geven een korte schets van die buurten en gebieden. Hieronder beschrijven we de buurten en gebieden van de wijk.

Haarzuilens

Haarzuilens ligt aan de noordwestkant van de wijk. Hier begint het groene hart van de Randstad. Haarzuilens bestaat uit  kasteel De Haar en het kasteeldorp Haarzuilens. Het kasteel en het dorp zijn ontworpen door P.J.H. Cuypers en gebouwd aan het einde van de 19e eeuw. In de middeleeuwen waren hier al voorgangers van het kasteel en het dorp. Het oorspronkelijke dorp is in 1898 op een andere plek herbouwd. De landerijen eromheen hebben nog de middeleeuwse verkaveling.

Cultuurhistorische waarden Haarzuilens

Het kasteel en de bijbehorende tuin- en parkaanleg zijn beschermd als rijksmonument (historische buitenplaats). Samen met het dorp en de landerijen is het kasteel en het park aangewezen als beschermd dorpsgezicht.

De waarden zijn als volgt benoemd in het beschermd dorpsgezicht:

• de landschappelijke parkaanleg rond kasteel de Haar
• kasteel de Haar als kern van deze aanleg en met de zichtassen
• het dorp Haarzuilens  met zijn opzet als brinkdorp en nog grotendeels oorspronkelijke,  historische bebouwing
• de ruimtelijke samenhangende aanleg van kasteel, park en omliggende agrarische gronden
• de aanwezige middeleeuwse structuren, zoals ontginningsassen, waterlopen en wegen
• de in het gebied aanwezige historische elementen als  de eendenkooi en de Hamtoren

Haarrijn

Haarrijn ligt ten noorden van Vleuten en grenst aan de A2. Dit gebied is van oorsprong een vroeg middeleeuwse ontginning met als ontginningsbasis de Thematerweg en de Smalle Themaat.  De Haarrijnseplas is gegraven voor de winning van het zand dat nodig was voor de bouw van Leidsche Rijn. Een deel van het gebied grenst aan het beschermd dorpsgezicht Haarzuilens.

Cultuurhistorische waarden Haarrijn

Tot de cultuurhistorische waarden behoort de historische ontginningsverkaveling met de bijbehorende ontginningsbasis en ontginningskaden.

Aan de Thematerweg ligt ook op de karakteristieke verkaveling een aantal monumentale boerderijen. De ligging op de grens van de landschappelijke aanleg van Haarzuilens is zichtbaar in Thematerweg 2, boerderij Slotzicht. 

Vleuten

Vleuten behoort tot de oudste kernen in het gebied (waarschijnlijk ontstaan in de 9e eeuw). Het dorp ontwikkelde zich op de stroomrug van de Oude Rijn (nu Vleutense Wetering) rondom de kerk. Het oudste deel bevindt zich ter hoogte van de Dorpsstraat, de Schoolstraat en de Pastoor Ohllaan. Aan de Schoolstraat en de Dorpsstraat is de oorspronkelijke lintbebouwing nog te vinden. Latere kleinschalige uitbreidingen  (zowel voor- als naoorlogs) voegen zich rondom deze kern. Het grootste deel van het dorp ligt ten noorden van de spoorlijn.

Cultuurhistorische waarden Vleuten

De historische kern en de linten zijn van cultuurhistorische waarde. Het gaat zowel om de structuur als om de daaraan gelegen historische bebouwing.

• de historische dorpskern rondom het Dorpsplein, Dorpsstraat en Schoolstraat en bijbehorende (nog aanwezige) historische bebouwing, zoals de broederschapshuisjes
• de historische linten als de Pastoor Ohllaan, de Dorpsstraat, de Stationsstraat, het Haarpad en de Hindersteinlaan en de bijbehorende historische bebouwing
• de Vleutense Wetering
• de Torenpleinkerk met plein
• de R.K. Willibrorduskerk met pastorie, tuin en begraafplaats

Vleuterweide (Vleuten)

Vleuterweide is een nieuwe buurt, gebouwd op een oude landschappelijke structuur tussen Vleuten en Veldhuizen (De Meern) in, tussen het spoor en de Leidsche Rijn. Bepalende historische structuren zijn de Vleutense Wetering en de Leidsche Rijn en enkele oude wegen en weteringen.  

Cultuurhistorische waarden Vleuterweide

De cultuurhistorische waarden betreffen de aanwezige natuurlijke elementen en cultuurelementen die de landschapsstructuur bepalen. Hiertoe behoren het bewoningslint langs de Leidsche Rijn (Zandweg) en de Leidsche Rijn zelf, de Vleuterweideweg en de Europaweg- Wilhelminalaan. Ook de (van oorsprong middeleeuwse) watertjes de Heycop en de hierop aantakkende hoofdwetering van de aangrenzende polder die naar Harmelen voert, evenals de Middelwetering, horen bij de structuur.

Máximapark

Het Máximapark ligt tussen Vleuten en de De Meern. Het park grenst ook aan de nieuwe wijken van Leidsche Rijn, zoals Terwijde en Vleuterweide.

Het park is gelegd over het middeleeuwse ontginningslandschap tussen Leidsche Rijn (Rijksstraatweg) en de Vleutense Wetering.  De wegen met lintbebouwing, zoals de Alendorperweg, en de waterstructuren zijn opgenomen in een nieuwe parkaanleg.

Cultuurhistorische waarden Máximapark

De cultuurhistorische waarden betreffen de oude (water)structuren en bebouwingslinten. De Alendorperwetering is een restant van een oude Rijnloop. De Alendorperweg is van oude oorsprong en heeft een kenmerkende lintbebouwing. De Esdoornlaan is van oorsprong een oude dijk langs de Alendorperwetering. De Enghwetering (verlengde van de Vleutense Wetering) en de Enghlaan horen bij de voormalige ridderhofstad Den Engh.

De Meern

De Meern ontwikkelde zich vanaf de 17e eeuw als lintbebouwing aan weerszijden van de Leidsche Rijn. Het heeft geen echte dorpskern. De belangrijke wegen zijn de Zandweg en de Meerndijk. De bouw van de rooms-katholieke kerk aan de Pastoor Boelenslaan heeft de groei ten zuiden van de Leidsche Rijn mede bepaald. Latere uitbreidingen tussen 1950 en nu vullen het gebied op. De Woerd is de plek waar het Romeinse grensfort in de 1e eeuw gevestigd werd, nu ingevuld met een reconstructie van het fort en met nieuwbouw.

Cultuurhistorische waarden De Meern

De cultuurhistorische waarden betreffen de oude structuren zoals de Leidsche Rijn, de Rijksstraatweg, de Zandweg en de Meerndijk. Deze laatste heeft een middeleeuwse oorsprong en functioneerde als waterkering.

De Woerd is een gebied met een hoge archeologische waarde. Het is een archeologisch monument vanwege de aanwezigheid van het Castellum, kampdorp, grafveld en andere bewoningssporen. Bij de cultuurhistorische waarden behoort ook de Groenedijk als middeleeuwse structuur.

Bijzondere waarde heeft ook een karakteristiek jaren 50 wijkje (gebouwd tussen 1948 en 1952) rondom de kerk aan de Pastoor Boelenslaan. Het betreft huizen aan de Zonstraat (oneven zijde), de Pastoor Boelenslaan en de Kalverstraat (even zijde), de Taets van Amerongenlaan en de Driekoningenschool.

Veldhuizen – De Balije (De Meern)

De buurten Veldhuizen en De Balije liggen tussen de Leidsche Rijn en de A12, aan de westkant van De Meern. Veldhuizen is de eerste wijk die bij de ontwikkeling Leidsche Rijn hoort. De bouw van Veldhuizen is rond 1997 begonnen. Met de bouw van de 3 kleinere buurten in De Balije is de ontwikkeling hier klaar.

De landschappelijke opbouw van het gebied is in belangrijke mate bepaald door de ligging op de Heldammer stroomrug, behorende bij een oude zijtak van de Oude Rijn. De stroomrug bepaalde de ligging van de Romeinse weg en diverse oude bewoningssporen. In de middeleeuwen is het gebied opnieuw in cultuur gebracht, met als ontginningsas de Leidsche Rijn. De nieuwe invullingen hebben gebruik gemaakt van deze historische landschapsopbouw, met incorporatie van oudere bebouwing.

Cultuurhistorische waarden Veldhuizen- De Balije

De cultuurhistorische waarden betreffen de nog aanwezige landschappelijke structuren, zoals de verkaveling- en slotenpatronen, en oude wegstructuren en de Leidsche Rijn met de Rijksstraatweg. Daarnaast zijn er de monumentale boerderijen, soms met veel oudere voorgangers, of ridderhofsteden en bijbehorende terrein en toegangswegen. Van grote waarde zijn ook de archeologische sporen in het gebied, zoals de Romeinse weg. 

Oudenrijn (De Meern)

Oudenrijn ligt tussen de Leidsche Rijn en de A12, aan de oostkant van De Meern. Het bedrijventerrein en recreatiegebied heeft van oorsprong het typische middeleeuwse slagenlandschap, ontgonnen vanaf de Leidsche Rijn. Kenmerkend is de Rijksstraatweg, van oorsprong een waterkering, als oud boerderijenlint.

Cultuurhistorische waarden Oudenrijn

De cultuurhistorische waarden bestaan uit de Leidsche Rijn en het historische lint, de Rijksstraatweg.

Rijnenburg

De omgevingsvisie, deelgebied Vleuten-De Meern, gaat niet over Rijnenburg. Rijnenburg ligt wel in de wijk Vleuten-De Meern.

De polder Rijnenburg ligt ten zuiden van de A12. Het landschap bestaat uit open weilanden met een strakke, historische verkaveling die kenmerkend is voor het gebied. De Nedereindseweg is een kenmerkend en zeer waardevol landschapselement. Langs deze weg is veel hoge opgaande begroeiing, het omringende landschap is open. Langs de weg staan ook boerderijen en andere bebouwing.

Hier en daar staan in de weilanden (met name langs de sloten) bomen, op een enkele plaats meidoornstruiken. De meest voorkomende boomsoorten zijn populieren, (knot)wilgen en essen.

Cultuurhistorische waarden Rijnenburg

De oorspronkelijke verkaveling en wegenstructuur uit de middeleeuwen is nog goed herkenbaar in het plangebied. Deze bepalen het unieke karakter van het gebied en moeten behouden blijven.

De plaats van de voormalige ridderhofstad Everstein, het wiel aan de Meerndijk en de eendenkooi aan de Galecopper wetering zijn historische, landschappelijke en cultuurhistorische structuren die ook behouden moeten blijven.

De regeling in het bestemmingsplan beschermt de genoemde waarden. In hoofdstuk 3 van de toelichting van het bestemmingsplan Rijnenburg, Utrecht is een uitgebreide beschrijving van het gebied en de waarden opgenomen.